Nevolje sa naturalizmom

Ako je komad Vasilija Sigareva Zmijsko leglo jedan od vrhunaca današnje ruske drame, onda bi se moglo zaključiti da se ona nije ni daleko uputila ni daleko stigla, što, jednostavno, ne može biti tačno.

I u pogledu forme, i po svojoj sadržini, ta drama je izdanak više na razgranatom stablu naturalizma, koji je, u različitim vidovima, ponovo u modi širom savremenog zapadnoevropskog pozorišta. To je priča u kojoj su skitnice iz drame Maksima Gorkog Na dnu promenile i prebivalište i društveni status, preobratile se u učesnike u jednoj mračnoj porodičnoj istoriji, preselile se iz nekadašnjeg ubogog noćnog svratišta u ništa manje nego jadan siromašni stan. S druge strane, kao i kod Gorkog, ti likovi su svi odreda obeleženi ponekom fizičkom, mentalnom ili moralnom deformacijom. Oni su ili neizlečivi alkoholičari, kakav je otac (Feđa Stojanović), ili osobe s prisilnim idejama, kao što je majka (Gorica Popović), ili ličnosti s one strane svakog građanskog zdravlja, poput ćerke (Jelena Ilić) ili mladi kriminalci, kao sin koji se upravo vratio s dugogodišnje robije (Milutin Milošević).

Ali, teškoće s kojima je taj komad suočio rediteljku Ivu Milošević kad ga je prenosila na scenu, nisu poticale samo otuda što je on napisan u duhu najkonzervativnijeg, devetnaestovekovnog, nemačkog krila naturalizma, s očekivanjem da će gola, gotovo mehanička reprodukcija stvarnosti, očišćena od svakog udela subjektivne fantazije, moći da pruži potpunu, nepredvojenu, neromantizovanu sliku čoveka i njegove sudbine.

Još više od toga njen problem su prouzrokovali statičnost i likova i radnje u ruskom komadu. U njemu su junaci drame i na samom kraju u dlaku isti kakvi su bili i na njenom početku, čak ne sadrže ni klicu unutrašnjeg života, koja bar unekoliko sazreva. A nevolja je i u tome što se u tom komadu svaki mučan, bezdušan, surov prizor iz porodičnog života neprestano pretapa u drugi koji je veoma sličan, sve do tačke kad crnilo, pošto smo svikli na njega, više ne proizvodi ni šok ni sažaljenje u gledalištu. Istina, tu prepreku je rediteljka Iva Milošević nastojala da preovlada na dvojak način: tako što je otkrivala da i takav niz naturalističkih slika ipak može da ima i komičan, i apsurdan, pa i zabavan efekt. Ali, i time što je posle pauze, uz pomoć dva odlično oblikovana ispovedna monologa, kojima je pridavala izuzetan značaj, u predstavu unosila i zrno tragičnosti. Čime nije iz temelja izmenila gledaočev doživljaj, mada ga je nesumnjivo i produbljivala i učinila slojevitijim.

Posle svega, izvesno je, međutim, da je i veštinu glumaca i rediteljkin dar, i celokupnu energiju pozorišta valjalo uložiti ne u izvođenje Zmijskog legla Vasilija Sigareva nego u prikazivanje nekog boljeg i značajnijeg komada.