Vodič kroz političke teorije

Politička teorija I profesora dr Vojislava Stanovčića, dopisnog člana SANU, predstavlja prvi od tri toma autorovog sveobuhvatnog i sistematskog razmatranja političkih ideja i institucija, najcelovitijeg istraživanja u polju političkih nauka u nas koje pokriva sva relevantna područja, kategorije i probleme političke teorije i političkih nauka uopšte.

Prvi tom obuhvata uvod, prvu knjigu i obimnu “odabranu bibliografiju”. U propedevtičkom uvodu (“Panoptikon političkih ideja”) od 245 strana teksta, autor “evidentira” glavna polja, probleme i dileme političke teorije i daje čitaocu na pregledan način lepezu kardinalnih pitanja koje kasnije u posebnim knjigama analizira. Prva knjiga (“Karakter političkih teorija”, 450 strana) pokriva tri velika istraživačka polja: osnovne pojmove i kontroverze u samom određivanju prirode “političkog” (prvi deo); epistemološko-metodološke probleme i saznajne osobenosti političkih nauka (drugi deo) i pitanja razvitka političkih teorija, prirode tog razvitka i odnosa klasične političke filozofije i moderne političke nauke (treći deo). Autor neguje kritički odnos prema istraživanim problemima i teorijama i pruža uravnotežen kritičko-naučni pristup svakom problemu, teoriji, ideologiji, instituciji i ličnosti kojima se bavi, pa pored informativnosti i zanimljivosti, ovo delo odlikuje i sistematičnost i visoka analitičnost, što sve čini da će zauzeti posebno mesto u istoriji naše politikologije i društvene misli uopšte.

Poseban deo ovog toma čini i veoma iscrpna “Odabrana bibliografija” (140 strana). Ona obuhvata više od 1 700 bibliografskih jedinica razvrstanih u pet delova, 16 poglavlja i više od 40 tematskih područja, kao što su ljudska priroda u politici, državni razlog, suverenitet, tehnike vladanja, a u rasponu od istorije ideja, preko političkih procesa do uporednih političkih sistema i institucija. Ali se ne radi samo o običnom spisku literature u jednoj oblasti, nego se navedenim knjigama posvećuje posebna pažnja, daju podaci o važnijim stranim i svim domaćim izdanjima, kratak sadržaj, kritičko vrednovanje, kao i uputstvo za čitanje i razumevanje važnijih dela i autora.

Sve to čini da ovo delo Vojislava Stanovčića predstavlja jedinstveni pokušaj u našoj politikologiji da se u svetlu ostvarenih dometa političke teorije na početku 21. veka pruži iscrpan kritičko-analitički pregled glavnih problema, shvatanja, ideja i ključnih dilema političke teorije od antike do danas, a posebno kontroverzi i rasprava u 20. veku. Autor je, međutim, dosta prostora posvetio i problemima “korespondencije” političke teorije i političkih nauka uopšte sa drugim područjima delovanja i saznanja (pravo, istorija, psihologija, antropologija i ekonomija) ali i drugim područjima stvaralaštva, pri čemu posebno mesto zauzimaju njegova razmatranja odnosa književnosti i političke teorije, kao i istorije i političkih ideja. Upravo to i jeste jedno posebno originalno područje istraživanja profesora Stanovčića, pri čemu se on bavi velikim delima svetske književnosti pokazujući njihovu relevantnost za političku teoriju, kao i pitanjem odnosa između dela velikih istoričara i pouka koje ona nose za političku teoriju i istraživanje političkog.

Autor se naročito bavi normativnim, empirijskim i sistematskim u političkoj teoriji i u tom smislu ovde posebno mesto zauzima njegova kritika realpolitike i apologija moći. Zato, pored značaja koje ovo delo ima za širenje, uvećanje i produbljivanje teorijskih znanja i razumevanja političkih fenomena, ono ima i šire kulturno-istorijsko i društveno značenje, jer se radi o normativnoj političkoj teoriji, gde autor ne vrši samo analizu i upućuje nas u značenja i probleme, već i doprinosi razvijanju građanske samosvesti i demokratske političke kulture.

Ovde izloženi sintetički rezultati višedecenijskog bavljenja problemima političke teorije uz obuhvatnost razmatranja, preciznost i sofisticiranost argumentacije, kao i istančanost analize, i jednostavnost i jasnoća izlaganja, ovo delo čine jednim od najznačajnijih istraživačkih radova u našoj politikologiji u njenoj poluvekovnoj istoriji. I zato se može svesrdno preporučiti svim stručnjacima u oblasti politikologije, ali i onima koji bi nešto da saznaju o tom ogromnom polju ljudske misli i ideja koje pokriva politička teorija.

Ilija Vujačić