Moć privatnih relikvija

Šesnaest priča sabranih u ovoj knjizi gotovo bez izuzetka pripoveda o mučnim iskustvima savremenosti, na način koji iznutra iskušava naše razumevanje književnosti i stvarnosti. Reč je, zapravo, o svojevrsnom pesimističkom angažmanu, neretko oslonjenom na lični ton i (auto) biografsko iskustvo, a opet uperenom prema opštem važenju i značajnosti. Ovaj neobični spoj intimizma i univerzalizma autor po pravilu vodi prema simboličnim ili pak paraboličnim razrešenjima, birajući neki predmet, detalj, odnosno utisak koji razotkrivaju zapretani smisao prikazanoga. Raspon ovog postupka može biti skoro bezmeran, a o tome svedoče prva i poslednja priča (“Majmun”, “Otac laži”), koje knjigu uokviruju naslovnim pojmom, uzetim najpre u banalnom značenju nasleđene figurice u kojoj junak, međutim, prepoznaje odbleske ukupne sudbine čoveka u grotesknom prostoru današnjice, a zatim i u alegorično-mitološkom značenju “Božjeg Majmuna” ili “Princa Tame” kao one univerzalne figure u kojoj je objektivizovano samo zlo kao takvo. Osim pretencioznosti, od koje, izgleda, nije bilo moguće umaći u još nekim pričama (“Sablast”, “Oko”), glavna nevolja ovakvog pristupa načelno gledano leži u činjenici da on podrazumeva pojednostavljivanje i svođenje situacija, događaja i okolnosti na one njihove vidove koji su podesni za obelodanjivanje autorove ili pripovedačeve zamisli. To svrsishodno redukovanje, opet, gotovo neizbežno vuče prema ideološkoj transparentnosti prikazanoga kao onome u čemu se na neki način dovršava i iscrpljuje. Najbliže ovakvom statusu u Đorđevićevoj knjizi su “Furia Balcanica”, alegorijsko-sarkastična slika sumanutih naravi u zakrivljenom ogledalu balkanske mržnje, ili pak “Oštrica britve”, mračna satira o samoubici ophrvanom prestoničkim životom u atmosferi “masovnog ludila” i opsednutom idejom crno-belih fotografija kao najvernijeg izraza aktuelne stvarnosti. I ovde, međutim, postoji ono što je drugde označeno kao “iskliznuće” zaustavljenog “spoljnjeg” i ubrzanog “unutrašnjeg” vremena, a što je materijalizovano u predmetu krajnje ličnog značenja (dedin nožić) kao ambivalentnoj relikviji privatnih vrednosti. Onaj unutrašnje problematizujući zaokret pesimistički angažovanih priča Milana Đorđevića pojavljuje se baš tu, gde simbolična predmetnost dobija funkciju protivrečne odbrane prava na intimu putem beskompromisnog raskida sa svetom takozvane stvarnosti. U nekim drugim pričama, možda i najuspelijim u ovoj knjizi (“Vinarija Narcis”, “Emanuelova ćerka, “Orhideja”, “Smrt Miloša Obrenovića”, “Nirvana”), ovaj paradoksalni “odbrambeni” mehanizam deluje suptilnije, kao evokacija nepodnošljivo lepih i bolnih trenutaka ili sećanja koja govore o tome da življenje ipak može da bude događaj i doživljaj, a ne samo beskrajno glavinjanje u krugu. Najčešće hotimično, čini se, neizbrušene i nedoterane, u smislu mogućeg uklanjanja prethodno pominjanih kontradikcija i limita, jetke i opore priče Milana Đorđevića na izvestan način su živo svedočanstvo neotklonjivog i razdirućeg nadahnuća koje ih pokreće. Stoga njihova valjanost po svoj prilici dobrim delom leži u očuvanosti i sugestivnom dejstvu izvornih podsticaja, a ne u zanatskoj solidnosti ili ideološkoj izbalansiranosti i smotrenosti. Čak i tamo gde čitalac može imati utisak da se susreće s potpuno predvidljivim manirima i postupcima (“Iz dnevnika dedinjskog manijaka”) pojavi se često neočekivani, gotovo zaumni pripovedački “okretaj zavrtnja” koji izbavlja od preteće jednostranosti i tendencioznosti pripovedanja. Najbolji primer ovakvog delovanja verovatno predstavlja “pismo iz 1993. godine”. Na prvi pogled, to je prepoznatljivi “dnevnik uvreda” iz bliskog a već dalekog doba frustracija i poniženja, s jasnim opaskama o političko-ideološkoj mitomaniji “kuće nasred druma” i sličnim opsesijama. Ali završnica priče donosi i jedan obrt ili višak u vidu junakovog stradanja pod točkovima automobila, kojim će, kako autoironijski kazuje pripovedač, “ova nesavršena i patetična priča najzad moći da se završi, jer za onoga ko se u ovom svetu oseća kao tuđin.... možda je najbolje da zauvek uroni u mrak”. Sugerišući u osnovi tragičko poimanje života, za koje trpljenje i stradanje nisu slučajnost nego zakonomernost, ove reči u isti mah mogu se čitati i kao bezmalo vidovita anticipacija onoga što je samoga autora zadesilo nakon publikovanja knjige, dospevši čak i u novinske hronike. Izlazeći izvan okvira pukog čitanja i razumevanja, one zapravo otvaraju pogled na širi hermeneutički okvir ove proze, predstavljajući neželjenu, ali možda utoliko sugestivniju overu spontane spisateljske alhemije, zahvaljujući kojoj nesavršenstvo i problematičnost, uprkos svemu, u konačnom utisku ipak bivaju preobraćeni u samosvojno tamnu i sugestivnu književnu viziju.