Antologija manastira Lavre

U ediciji Studije i monografije Narodni muzej u Kruševcu je 2004. godine objavio monumentalno izdanje pod naslovom Antologija manastira Lavre (autori dr Đorđe Trifunović, dr Tomislav Jovanović, Radoman Stanković i pisac ovih redova). Osnovu studije predstavlja najstarija, do danas, pronađena srpska i grčka rukopisna knjiga sa neumskim (muzičkim) znacima iz doba kneza i despota Srbije Stefana Lazarevića koju smo, svojevremeno, na veliku radost naše nauke, otkrili u biblioteci manastira Lavre na Atosu. Naučnici smatraju da je ovo jedno od najznačajnijih otkrića srpske srednjovekovne arheologije u poslednjim decenijama prošlog veka. U međuvremenu (u časopisu koji je izašao s velikim zakašnjenjem) knjigu je prikazala Vesna Peno (Arheografski prilozi 26-27, 2004-2005, NBS). Tim povodom, osvrnuo bih se na dve njene postavke iznete u prikazu. Ostale su beznačajne, besplodne i tendenciozne. Najstarija vizantijska notacija potiče od arhaičnih grčkih prozodijskih znakova. U njenom kasnijem razvoju najveći doprinos dali su sveti Jovan Damaskin (rođen krajem 7. veka) i drugi, naročito, po našem mišljenju, vizantijski car Lav Mudri (886-912), Damaskinu se pripisuje sistem osmoglasnog napeva. Početkom 14. veka sveti Jovan Kukuzelj iz Lavre reformiše vizantijski notni sistem dodajući druge „afone hironomijske” znake. Otuda i naziv „Kukuzeljevo notno pismo”. Nažalost, Peno negira Kukuzeljevu reformatorsku ulogu. Što se tiče ritmičkih jedinica, na koje se osvrće Peno, i mojih transkripcija napeva iz Lavrinog kodeksa, svima nama je poznato da ritam predstavlja do danas najveću naučnu kontroverziju pri „čitanju”, odnosno transkribovanju neuma u savremeni notni sistem. U svom referatu, podnetom u Holandiji novembra 1986. godine, ni Danas Jurgen Rosted nije uspeo da reši ovaj problem ocenjujući svoj pokušaj (referat) kao „površan i nesistematičan”. Ali, to ne znači da u dosadašnjim transkripcijama naših i stranih naučnika, bez obzira na moguće greške, nismo uspeli da na koncertima, prvi put posle šest vekova, obelodanimo slušaocima lepotu srpskih srednjovekovnih zapisa koji su, na primer, u 14. veku, beleženi rukom meloda i domestika Stefana Srbina. Kruševačko izdanje je stiglo do mnogih kolega i institucija. U pismu od 15.5.2005. godine, poznati muzikolog dr Jim Konomos (Oksford) nazvao je izdanje „majstorskom rukotvorinom”. Mesec dana kasnije, dr Kristijan Hank (Vircburg) piše da „ova lepa knjiga predstavlja veliku čast za Narodni muzej u Kruševcu”. Dr Andrija Jakovljević, Nikozija, Kipar