Vreme da se prebrojimo

Popis stanovništva koji je 1. oktobra počeo u Srbiji ni izbliza ne prate takve tenzije kao u nekim zemljama regiona, ali rezultat neće ostati bez političkih posledica. Opozicija u niskom startu već čeka da optuži vlast za pad broja stanovnika, naročito ako se ispostavi da nas ima manje od 6.834.326, kao što se navodi u poslednjoj julskoj proceni Republičkog zavoda za statistiku, uz već spremno obrazloženje da je 11 godina duga vladavina SNS-a doprinela masovnom iseljavanju. S druge strane, saveti nacionalnih manjina, pre svih predstavnici Bošnjačkog saveta, spojili su kampanje za „svoje“ izbore, zakazane za 13. novembar, sa kampanjom za popis, a najveća novost je poziv i albanskoj zajednici da se odazove popisu. Bojan Klačar, izvršni direktor CeSID-a, ne smatra opravdanim strahove koji se, pre svega, šire na društvenim mrežama da elektronsko popisivanje predstavlja opasnost po zaštitu podataka o ličnosti i priliku za moguće manipulacije konačnim rezultatima. „Šta bi vlast imala od toga da, recimo, manipulacijama smanji broj stanovnika? Odgovor da su se zbog loše vlasti građani masovno iseljavali. A da ga veštački poveća, dobila bi BDP po stanovniku manji nego što realno jeste. Osim toga, podaci o saldu migracija nisu precizni, ali jesu o razlici između stope rađanja i smrtnosti, a RZS daje periodične procene stanovništva i svako dramatično odstupanje od njih bi značilo da je Zavod radio loše.“ Klačar veruje da će rezultati popisa (preliminarni će biti objavljeni krajem novembra, a konačni na proleće 2023) uticati na javne politike koje će stranke zagovarati. „Ako prosečna starost stanovništva bude veća od 43,5 godina, kao što je bila, u fokus stranaka će doći zdravstvena zaštita, socijalna davanja, penziona politika i traganje za načinima da se popuni generacijski jaz. Popis će pokazati i životne stilove i potrebe mladih, koji nedovoljno utiču na kreiranje javnih politika, pa bi i to moralo da pomera fokuse ka demografskoj politici i građevinarstvu.“ Za razliku od Hrvatske, u kojoj je ulazak u EU i slobodan protok ljudi uticao na odlazak radne snage na druga tržišta (i verovatno značajno doprineo smanjenju broja stanovnika za 10 odsto), sagovornik NIN-a konstatuje da Srbija ima priliv iz RS i Crne Gore, a uz to se iz inostranstva vraćaju i građani koji su stekli uslov za penziju. Redovni izbori za nacionalne savete održavaju se četvrti put, po posebnom biračkom spisku i poklopili su se sa popisom stanovništva, koji je zbog pandemije pomeren sa prošle na ovu godinu. Klačar u tom poklapanju termina ne vidi objektivan problem. U uvek politizovanoj trci za predstavnike nacionalnih saveta, velika promena u odnosu na 2011. dolazi sa oba, inače ne tako složna pola albanske zajednice. Iako Nagip Arifi, predsednik Demokratske partije i Opštine Bujanovac kaže da je odluka doneta u dogovoru sa vlastima u Prištini i u Tirani, a predsednik Albanskog nacionalnog saveta, Demokratske partije Albanaca i Opštine Preševo Ragmi Mustafa da takvog dogovora nije bilo, obojica su potpisali „deklaraciju albanskih partija o učešću u popisu“. Odluka o ovom, u suštini političkom pitanju doneta je uz obrazloženje da su sada navodno ispunjeni tehnički uslovi, omogućeno izjašnjavanje na maternjem jeziku i popisivanje dijaspore. „Albanska manjina je imala interes da učestvuje u popisu i ne vidim u tome neku posebnu okolnost koja bi, recimo, zavisila od trenutnih okolnosti proizašlih iz briselskog dijaloga“, kaže Klačar. „Mislim da je prethodna odluka da se ne učestvuje u popisu bila politička i proizlazila je iz potrebe da se zadrži kontrola moći u okruženju koje je u sivoj zoni, pa da se u političkim razgovorima, onih koji tvrde da ih predstavljaju, ne zna ni o kom broju stanovnika se zapravo radi. To je moglo da posluži albanskim liderima pojedinačno, ali nije bilo dobro za albansku zajednicu. Stav se promenio, moguće i u dogovoru sa Prištinom i Tiranom, da je bolja kakva-takva saradnja sa državom nego nesaradnja i odsustvo interesa države za opštine Preševo i Bujanovac. A, nezadovoljna predstavljanjem i zajednica bi mogla da uzvrati.“ Prema popisu iz 2011. u Medveđi je živelo oko 7.500 građana, od čega 6.500 srpske nacionalnosti. Bez obzira na to što je većina Albanaca tada bojkotovala popis, Klačar kaže da će i novi popis pokazati da su Srbi većina u toj opštini. Albanski lideri navode da su transferi tim opštinama bili na ivici diskriminacije i nesrazmerni realnom broju stanovnika kojih je, tvrde, „deset puta više od zvaničnog broja“. Ta nacionalna manjina, zajedno sa bošnjačkom, ima najveću stopu nataliteta, a jednako interesantan za analizu biće i broj iseljenih iz delova Srbije koje pretežno naseljavaju ove dve manjine. Kao uostalom i za ostatak države. Uoči popisa 2011, tada još verski lider i muftija Muamer Zukorlić pozivao je Bošnjake na bojkot. Veoma aktivnoj kampanji u verskim objektima, na bilbordima, u televizijskim gostovanjima i intervjuima, prema nekim procenama odazvalo se oko 20.000 građana, a Zukorlićeva politička karijera startovala je tim kapitalom kao dokazom o uticaju koji ima među Bošnjacima. U potonjim godinama taj broj, kao i onih 145.278 koji su se odazvali popisu, često su služili lokalnim političarima za međusobna trvenja bošnjačkih stranaka, ali i politici usmerenoj s lokala ka državi. Na kraju, s manjim brojem stanovnika manji je i broj predstavnika u nacionalnim savetima, a tako i manji transferi novca iz budžeta u desetogodišnjem trajanju. Trenutno na popis pozivaju sve liste koje se kandiduju na izborima za nacionalni savet ove zajednice (registrovane su tri, a najavljena još jedna), Islamska zajednica u Srbiji i udruženja dijaspore iz kojih upozoravaju sunarodnike na „pokušaj albanizacije Bošnjaka“ zbog čega smatraju da je izuzetno važno da kao maternji jezik navedu - bosanski. Jezička zabuna u ovom regionu dolazi od relativno kratke istorije bosanskog jezika, pa i otud što se deo Bošnjaka sa Peštera jednako koristi albanskim jezikom. Od 69 pitanja koje popisivači postavljaju, na tri iz grupe o veroispovesti i nacionalnoj pripadnosti ne mora da se odgovori. Elektronsko unošenje odgovora u prvim je danima osporavano, ne samo zbog sumnje u načine pohranjivanja i čuvanja podataka o ličnosti, već i zato što se ispostavilo da je odgovore nemoguće uneti ćirilicom što je, nakratko, šokiralo deo javnosti. Pozivi na bojkot na društvenim mrežama, međutim, ostali su bez realnog efekta na terenu. Klačar kaže da u slučaju popisa svaki bojkot ostavlja traga, čak i ako je parcijalni, jer ograničava mogućnosti za kreiranje državnih politika. Ali kakve, onda, posledice proizlaze iz nemogućnosti da se popiše srpsko stanovništvo u južnoj pokrajini? Predsednik Srbije izneo je 2019. podatak Kancelarije za KiM, odnosno privremenih institucija samouprave u Prištini da u pokrajini živi 94.998 Srba sa razlikom od tri procenta između broja na severu i na jugu Kosova i Metohije i taj podatak je ponovio 2021. u Narodnoj skupštini kazavši da na KiM živi „ne više od 95.000 Srba“. Deset godina nakon što su vlasti u Prištini sprovele prvi popis stanovništva, planira se novi, ali sa oklevanjem pred procenama da je 2011. Albanaca bilo oko 1,7 miliona, a da ih je sada pola miliona manje. Suviše je specifičnosti u položaju Srba na KiM da bi popis mogao da ima velike strategijske posledice na taj deo stanovništva, kaže Klačar za NIN. „S obzirom na to da su Srbi, nažalost, uglavnom koncentrisani u određenim opštinama sa okolinom, procena koju Kancelarija za KiM ima je verovatno dobra.“ Popis će trajati do kraja oktobra i bez obzira na dnevnopolitička očekivanja, odgovor na najvažnije pitanje – za koliko je broj stanovnika manji od 7.186.862, koliko je u Srbiji živelo pre 11 godina - u svakoj varijanti imaće dugoročne životne posledice. Dragana Pejović