Ko to tamo izjednačava žrtve i zločince

Aktivisti 15 novosadskih organizacija (pet političkih stranaka i 10 formalnih i neformalnih udruženja), nakon dva meseca kampanje, na pisarnici Gradske kuće predali su peticiju Reci NE spomeniku fašistima! sa pet hiljada potpisa i Apel Skupštini grada Novog Sada iza koga je stalo više od 130 ličnosti iz akademskog, umetničkog i javnog života, sa jedinstvenim zahtevom da se odmah ukine Odluka o podizanju „Spomenika nevinim žrtvama u Novom Sadu 1944/45“. Predsednik Gradskog odbora Demokratske stranke i odbornik u vreme kada je Skupština grada donosila odluku o podizanju spomenika, Veljko Krstonošić, podsetio je da je na sednici Skupštine grada kada se raspravljalo o podizanju spomenika prvi govornik bio iz vladajuće koalicije: „On je sa šajkačom i kokardom na glavi rekao da Novi Sad nije oslobođen 23. oktobra 1944. godine već da je samo promenio okupatora. U istom govoru je izjednačio fašistički pokret sa partizanskim i nakon njegovog govora je usvojena ta tačka dnevnog reda.“ Krstonošić je poručio da gradska vlast istrajavajući na ideji podizanja spomenika svesno i namerno pokušava da uradi tri stvari: „rehabilituje sve ratne zločince, izjednači fašiste i antifašiste i relativizuje zločine koji su se dogodili za vreme okupacije u Drugom svetskom ratu“. Nakon usvajanja štetnog GUP-a, koji je uprkos snažnom i organizovanom protivljenju građana legalizovao projekat „Novi Sad na vodi“, uništavanja šume na Šodrošu u okviru pripremnih radova za izgradnju „četvrtog mosta“, na obodu najpoznatijeg novosadskog naselja Liman počelo se sa izvođenjem radova za postavljanje „Spomenika nevinim žrtvama u Novom Sadu 1944/45”. Na osnovi postamenta danas su slojevi zalepljenih antifa poruka, ostavljenih tokom nekoliko protestnih okupljanja i akcija protiv podizanja spomenika, pre svega zbog dokumentacije koja je sastavni deo Odluke o njegovom podizanju, a za koju su stručnjaci utvrdili da je istorijski falsifikat. U dokumentaciji se, među imenima nevinih žrtava nalaze i imena zločinaca, kolaboracionista i egzekutora zloglasne Novosadske racije u kojoj je u januaru 1942. godine zverski ubijeno i pod led bačeno najmanje 1.246 Novosađana i Novosađanki, uglavnom srpske i jevrejske nacionalnosti. Na spisku koji je sastavni deo dokumentacije našlo se i 15 osuđenih ratnih zločinaca iz Drugog svetskog rata. U javnosti su najpoznatija imena Nađ Mikloša, okupacionog gradonačelnika Novog Sada, odgovornog za ratne zločine počinjene u gradu tokom okupacije, Zombori Đule, upravnika okupacione policijske kapetanije u Novom Sadu, učesnika u pripremi i sprovođenju racije, Balog Imrea koji je tokom racije lično bajonetom ubijao decu, Jakobac Slavka, člana ustaškog pokreta i pripadnika jedinica koje su počinile brojne ratne zločine u selima Fruške gore, Tot Janoša, učesnika u masovnim ubijanjima i saučesnika u ubistvu devet članova porodice Kolarov – Mašin iz Rumenačke ulice, Popović L. Milana, zloglasnog kolaboracioniste i „predstavnika“ bačkih Srba u mađarskom parlamentu za vreme okupacije, kao i drugih zločinaca. Inicijativu za podizanje spomenika podneo je 2018. godine Savez vojvođanskih Mađara. Iako su antifašističke organizacije, istoričari i istraživači ukazali na važnost uklanjanja sramnog spiska i povlačenje odluke, gradska vlast i donedavni gradonačelnik Miloš Vučević su ostali gluvi. Istovremeno, predsednik Saveza vojvođanskih Mađara Ištvan Pastor je u javnosti ponavljao da se„ne radi ni o kakvim spiskovima, ni o kakvim obeležavanjima ili odavanjima počasti onima koji su pravosnažno osuđeni, nego o nevinim žrtvama“. Ubrzo je postalo jasno da je na delu „bratski dogovor“ koji stiže na talasu sličnih akcija koje se pod vlašću Viktora Orbana kontinuirano sprovode u Mađarskoj i koje su krunisane postavljanjem biste Horti Mikloša u zgradi nacionalnog parlamenta. Aktivisti sada čekaju reakciju Skupštine grada i poručuju da je ovo poslednji pokušaj da se „slučaj spomenik“ vrati u institucije: „Ukoliko inspiratori i pokretači sramne ideje ne prihvate jezik razuma i zakona i ne odustanu od postavljanja spomenika, suočiće se još jednom sa otporom na ulicama Novog Sada.“ Marija Srdić