Visoka inflacija rezultat eksternih i internih faktora

Globalna ekonomija suočava se sa visokom inflacijom, kao posljedicom brojnih šokova proizašlih iz ekonomske, zdravstvene i geopolitičke krize, sa kontinuitetom trajanja od 2008. godine, ali dijelom i odgovora politika na suzbijanje ovih kriza. Visoka inflacija rezultat je više atipičnih inflatornih generatora. Podsjetiću, najprije smo imali dugogodišnju ekspanzivnu monetarnu politiku, baziranu na nekonvencionalnim mjerama, potom pandemiju i politiku zatvaranja privreda (lockdown), pa nagli porast agregatne tražnje usljed ekonomskog oporavka i, na kraju, rat u Ukrajini, sa snažnim negativnim efektima, posebno po evropsku ekonomiju. Inflacija u velikom broju zemalja bilježi rekordne nivoe - u SAD je premašila osam, dok u Evropskoj uniji iznosi skoro 10 odsto. U zemljama regiona već se mjeri dvocifrenim brojem. Isti je slučaj i u Crnoj Gori, gdje je inflacija u januaru ove godine iznosila 17,2 odsto, što je najviši nivo od uvođenja eura, 2002. Inflacija u Crnoj Gori je dominantno uvezena, najvećim dijelom determinisana rastom cijena hrane i energenata iz uvoza. U prvim mjesecima prošle godine, na nju je, osim pomenutih eksternih faktora, uticao i rast zarada uveden poreskom reformom „Evropa sad“ - koji nije bilo praćen rastom produktivnosti - kao i rast brojnih socijalnih davanja. Uvećana primanja su podstakla tražnju, ne samo za proizvodima i uslugama, već i za kreditima, što je, u određenoj mjeri, podstaklo inflatorna očekivanja i djelovalo u inflatornom pravcu. Sasvim opravdano se pojavila zabrinutost da će visoka inflacija i njeni prateći efekti „gurnuti“ naše ekonomije u recesiju. Kao posljedica normalizacije monetarne politike kojom se želi obuzdati visoka inflacija, šestomjesečni euribor ovih dana bilježi rekordan nivo u posljednjih deset godina. Više kamatne stope povećavaju teret servisiranja dugova, otežavajući ionako nezavidnu finansijsku poziciju stanovništva i privrede, što može uzrokovati probleme insolventnosti i usporiti ekonomski rast. Za zemlje koje se suočavaju sa fiskalnim ranjivostima, poput Crne Gore, zaduživanje na finansijskom tržištu biće skuplje, a vraćanje dugova još izazovnije i teže. Dodatna otežavajuća okolnost u slučaju Crne Gore je neadekvatna struktura privrede, koja je dominantno usmjerena na uslužnu djelatnost, što povećava njenu zavisnost od eksternih faktora. Suzbijanje inflacije u što kraćem roku je prioritetan zadatak. CBCG, zbog eurizovanosti ekonomije, ima ograničene instrumente monetarne politike koje bi mogla koristiti u cilju suzbijanja inflacije. Zbog odsustva emisione funkcije, CBCG nema tako snažan uticaj na cjenovnu stabilnost. Ipak, kroz politiku obavezne rezerve, CBCG može uticati na kreditni potencijal banaka i, time, raspoloživost likvidnih sredstava u sistemu. U takvim limitirajućim uslovima, pripremili smo i Vladi uputili Preporuke za ekonomsku politiku 2022-2024, gdje smo, između ostalog, predložili donošenje antiinflatornog paketa mjera, kao seta mjera koje bi bile privremenog karaktera, do otklanjanja poremećaja na tržištu. Predloženo je da se, između ostalog, razmotri kratkoročno ograničenje cijena, kao i smanjenje stope PDV-a na određene proizvode. U ostvarivanju svog mandata, CBCG daje doprinos opštoj makroekonomskoj stabilnosti kroz čuvanje zdravlja i stabilnosti finansijskog sistema. Pozitivne tendencije i ključni parametri poslovanja potvrđuju da je bankarski sektor najzdraviji segment crnogorske ekonomije. Banke u Crnoj Gori su stabilne, visoko likvidne i adekvatno kapitalizovane. Zbog ogromne neizvjesnosti i pratećih rizika, a sa ciljem daljeg jačanja otpornosti banaka, naredni period će zahtjevati pažljivo praćenje njihovog poslovanja i razmatranje potrebe uvođenja novih, aktuelnoj situaciji prilagođenih prudencijalnih mjera na mikro i makroplanu. Paralelno, moramo se baviti strukturnim izazovima, poput onih koje donose klimatske promjene, a koji će nesumnjivo uticati na finansijsku i makroekonomsku stabilnost. Vlade imaju primarnu odgovornost kada je u pitanju zelena tranzicija, jer kroz zakone mogu obavezati privredu i pojedince da djeluju održivo. Svakako, i centralne banke treba da daju svoj doprinos uspješnijem upravljanju klimatskim rizicima. Stoga ova pitanja moraju biti adekvatno tretirana i kroz monetarnu politiku. Nedavno usvojenom Politikom Centralne banke Crne Gore u vezi sa izazovima klimatskih promjena precizirane su buduće aktivnosti ove institucije, koje se, između ostalog, odnose na učlanjenje u međunarodne organizacije koje se bave klimatskim promjenama i „ozelenjavanjem“ finansijskog sistema, razvoj kapaciteta za prepoznavanje, razumijevanje, procjenu i praćenje klimatskih rizika, integrisanje kriterijuma održivosti i opredjeljenja o smanjenju uticaja klimatskih rizika u naše politike, strategije i prudencionu regulativu i dr. Još jedan izazov kome ćemo biti posvećeni u predstojećem periodu odnosi se na oblast finansijskih inovacija i digitalnu tehnološku transformaciju.