Između buke i besa

Da je kriza počela da se odražava na filmsku industriju pokazuje to što je prvi put na adresu selektora stiglo manje filmova nego prethodnih godina, kao i manji budžeti za pravljenje filmova, pa su reditelji prinuđeni da se izraze sa manje sredstava, što ne znači i sa manje mašte. Od “malih”, intimističkih priča kao u filmu Majka Lija “Još jedna godina” do snažnih drama koje govore o bolesti savremenog sveta, poput filma meksičkog reditelja Alehandra Gonzalesa Injaritua “Biutiful”, preko azijskog talasa, filmovi koji se ređaju u kanskim festivalskim salama otkrivaju delove slagalice koju čini svet u kome živimo. Za meksičkog reditelja svet ide u pogrešnom pravcu, društvo je bolesno od korupcije i eksploatacije, koje se šire poput raka koji razjeda njegovog glavnog lika koga tumači Havijer Bardem. Nakon putovanja oko sveta u filmu “Vavilon” Injaritu se usredsređuje na linearnu priču, na jedan lik, jedan jezik i jedan grad, Barselonu koju prikazuje iz ugla vešernica u kojima žive imigranti i tajnih fabrika u kojima se ilegalno proizvodi kineska roba. Film prati unutrašnju borbu lika čija se potreba da se oprosti sa svetom kroz ljubav i iskupljenje sukobljava sa svetom koji od njega traži nešto drugo. Igra španskog glumca, u najboljem minimalističkom maniru, po mišljenju mnogih kritičara zaslužuje nagradu za najbolju mušku interpretaciju. Blizina smrti i čovekov odnos prema njoj je lajtmotiv u nekoliko filmova iz ovogodišnje selekcije. Za portugalskog reditelja Manoela de Olivijeru,  koji je u 103. godini došao da prikaže svoj novi film “Neobični slučaj Anđelike” u selekciji programa “Izvestan pogled”, smrt su vrata ka nepoznatom. “Dugovečnost je smrt, a nestajanje je život”, rekao je lakonski reditelj koga smo imali priliku da sretnemo u odličnoj formi i raspoloženju. Svoju dugovečnost pripisuje pravljenju filmova, kojih je u karijeri snimio pedesetak. I za njegovog pola veka mlađeg kolegu, Injaritua, snimanje filmova  je odgovor na razmišljanje o smrti, što bi moglo da važi i za Vudija Alena, koji je u Kanu van konkurencije predstavio svoj poslednji film, “Srešćeš visokog tamnog stranca”. O svom odnosu prema smrti Vudi Alen je odgovorio kao iz topa: “Snažno sam protiv nje” na konferenciji za štampu koja se pretvorila u bujicu aforizama. “Starenjem se ništa ne dobija, savetovao bih vam da to ne činite”,  rekao je reditelj koji po sopstvenom priznanju snima filmove da bi se spasao od depresije. Vudi Alen, koji često crpi inspiraciju iz klasika svetske književnosti, otvara film Šekspirovom konstatacijom da život nije ništa do buka i bes bez smisla, da bi prešao na priču koju je počeo da priča još u svojim prvim filmovima, o parovima koji se rastavljaju i sastavljaju, o nestabilnosti ljubavi i lažima kao vezivnom tkivu u ljubavnim vezama, o strasti koja se rasplinjava poput balona suočavajući njegove junake sa spoznajom o starenju i smrti, “tamnom strancu” koji  sve nas čeka. “Moja vizija života se nije promenila od rane mladosti – uvek sam smatrao da je to sumorno i bolno iskustvo, poput noćne more”, objasnio je pozivajući se na Ničea i Judžina o’Nila. “Da bi se živelo potrebne su iluzije”, zaključuje Vudi Alen. Vreme koje prolazi i njegov neizbežni saputnik – starenje – tema su i filma Majka Lija “Još jedna godina” u takmičarskom programu. “Koliko ste srećni?”, pita jedan lik drugog na početku filma, a ovo pitanje se potom nameće svakom od likova. Britanski reditelj i dramaturg, koji radi daleko od velikih američkih studija, iz filma u film slavi život “običnih” ljudi, u kome se mešaju razočarenja, socijalna poniženja i retki trenuci sreće, u enterijeru londonskih predgrađa, u atmosferi bliskoj svetu Harolda Pintera. “Život nije uvek blagonaklon”, primećuje jedan od likova u ovoj drami u kojoj su velike teme svakodnevnog života ispričane na jednostavan način. LJubav i usamljenost, sebičnost i podrška, radost i tuga, nada i obeshrabrenje, čitaju se na licima njegovih likova čije živote pratimo u ritmu smene godišnjih doba. Ovaj film, koji je na novinarskim projekcijama dobio veliki aplauz, jedan je od favorita za neku od festivalskih nagrada, uprkos tome što je na čelu žirija Tim Barton, čija je filmska estetika okrenuta fantastičnom, daleko od dramskog realizma. Posao mu neće biti lak, pošto je veliki broj reditelja uperio pogled ka zemlji i ljudskoj svakodnevnici. U njihovoj viziji svet je nestabilno i nesigurno mesto, u kome novac, pohlepa i vlast uzdrmavaju temelje porodice i društva. Niko više ne voli kapitalizam (osim “zemalja u tranziciji”), pa prividno čak ni Holivud. To nam pokazuje Oliver Ston u nastavku sage o finansijskoj Meki, Volstritu, kojoj se vratio nakon 23 godine.  Ovo je drugi holivudski film na Kroazeti od početka festivala, posle filma Ridlija Skota “Robin Hud” sa Raselom Krouom u glavnoj ulozi, koji više liči na nastavak “Gladijatora” nego na priču o slavnom heroju siromašnih. Skot koji dobro poznaje Volstrit, kome je pripadao njegov otac, uvodi nas u beskrupulozan svet najbogatijih i najmoćnijih ljudi na planeti koji su odgovorni za krah svetskog finansijskog sistema, sa Majklom Daglasom koji se vraća u ulozi finansijskog gurua. Ston je, međutim, podlegao uhodanom holivudskom receptu začinjenom ljubavnom pričom između mladog brokera i njegove devojke, čiji idealizam nosi nadu da je bolji i pravičniji kapitalizam moguć. Čudno zvuči da lekciju o nemoralnosti Volstrita drži Holivud,  još jedna mašina za pravljenje para. Ali, kao što je to primetila Naomi Klajn deset godina nakon objavljivanja knjige “No logo”, jedna od karakteristika liberalnog kapitalizma je da prisvoji nove ideje, čak i one najradikalnije i da ih reciklira u svoju korist, čime gube na snazi. Sušta suprotnost Holivudu je “Film socijalizam” Žan-Lika Godara”,  predstavljen u selekciji “Jedan izvestan pogled”, u kome Godar razvija svoje političko-poetsko suočavanje sa svetom. U ovom filmu, snimljenom na godarovski način, pronalazimo nekoliko ključnih tema, poput sudbine Evrope, okupacije Palestine, holokausta, izvora finansiranja Drugog svetskog rata, jevrejskog Holivuda.. “Moderne demokratije, koje su od politike napravile odvojenu oblast mišljenja, imaju predispoziciju ka totalitarizmu” kaže Godar u jednom intervjuu povodom ovog filma. Beskrupulozni svet bogatih i moćnih, ali ovaj put smešten u porodično okruženje, slika i južnokorejski reditelj Im Sang-soa u filmu “Guvernanta” koji je veoma dobro ocenjen u Kanu. Reč je o smelom rimejku južnokorejskog klasika iz 50-ih godina koji je svojevremeno imao snažan odjek, a u kome je očigledan uticaj Šabrolovog filma “Ceremonija”. Azijska kinematografija, a pre svega južnokorejski i kineski filmovi,  i ove godine je u velikoj meri prisutna na programima festivala, kao i filmovi rumunskih reditelja, koji svedoče da rumunski talas nije okončan i da ova kinematografija daleko prednjači među svojim istočnoevropskim susedima. Kan je mesto na kome se svake godine sjati sva svetska filmska sila. “Kanski festival svedoči o ogromnoj snazi Francuske. Samo njegovo postojanje je znak snage evropskog filma”, kaže Olivijera, koji prikazuje svoj petnaesti film na ovom festivalu, na kome je prvi put nastupio 1981. godine. Za reditelja koji je počeo da pravi filmove u epohi nemih filmova, film je danas više tehnička nego umetnička stvar. Na festivalu u Kanu je očigledna i moć novca i hijerarhija na osnovu snage nekog tržišta, zbog čega je malim filmovima sve teže da nađu svoje mesto.