Čitav grad je pozornica

Stanovnici Avinjona ne pamte ovoliku gužvu na ulicama i trgovima njihovog grada koji se tokom jula pretvara u pozorišnu prestonicu Evrope. Festival (7-27. jula) koji je ušao u sedmu deceniju ima sve šanse da potuče dosadašnje rekorde. U glavnom programu (in) prikazano je četrdesetak predstava, a u paralelnom (off), koji je izrastao u najveći festival nezavisnih pozorišnih trupa na svetu, čak hiljadu! Čitav grad je pozornica, sa glumcima iz off-a (koji se finansira isključivo od prodaje karata) koji dele letke i izvode delove iz predstava boreći se za svakog gledaoca, klovnovima oko kojih se tiskaju prolaznici, uličnim muzičarima i hip-hop igračima čije su vratolomije često ispraćene ovacijama. Pozorišne scene su na svakom koraku, u unutrašnjim dvorištima i intimnijim salama u off-u, i raskošnim prostorima u on-u, u palatama u kojima su nekada zasedale pape, u njihovim srednjovekovnim rezidencijama, u crkvama i školama u gotskom stilu sa elegantnim lukovima koji nisu ništa izgubili od svoje lepote. Velika zasluga pripada direktorima festivala, Vensanu Bodrijeu i Ortans Aršambo, kojima se sledeće godine završava drugi mandat, a postoje izgledi da će zbog uspeha prethodnih izdanja statut festivala biti izmenjen kako bi mogli da vode i naredna izdanja. Oni su zadržali glavnu orijentaciju festivala, čije je osnove postavio Žan Vilar još 1947. godine, da bude mesto kreacije i eksperimenta, dostupno širokoj publici, a ne uskom krugu profesionalaca. Od četrdesetak predstava koje su prikazane u glavnom programu čak 33 su osmišljene specijalno za ovaj festival. Zasluga Bodrijea i Aršambo je u tome što preuzimaju rizik u traganju za novim autorima i pozorištem koje je u stalnoj mutaciji, u kome su granice između umetničkih formi sve manje izražene. Iako njihov izbor često izaziva polemike, odziv publike je izuzetan jer je to mesto na kome se tokom tri nedelje predstave igraju od ujutru do kasno u noć, a u pauzama se razmenjuju utisci u kafeima, autobusima i redovima za karte. - Svedoci smo da se kriza nije odrazila na posetu pozorištima pa i ovom festivalu, čije su sale krcate. LJudi tragaju za odgovorima kako živeti u vremenu u kome se gube reperi i kako izgraditi neko buduće društvo, a ovo je jedno od retkih mesta na kojima se postavljaju ovakva pitanja, kaže za NIN Filip Lemoan, direktor za odnose sa javnošću. „Polazna tačka nije nužno pozorište, već muzika ili slikarstvo“, objašnjava Lemoan. Muzika je u novije vreme naročito prisutna u pozorištu nemačkog govornog područja, a Martaler je jedan od prvih koji je početkom devedesetih godina izveo muzičare na scenu i postavio ih u ravnopravni položaj sa glumcima. Švajcarski reditelj i francuski pisac imaju još jednu zajedničku crtu, a to je da ih ne interesuju velike teorije. Tako Martaler kaže da ne voli da provodi vreme u pozorištu, već u druženju sa prijateljima, uz dobru šniclu i piće, a Kadio na sličan način govori o inspiraciji koju nalazi u svom okruženju, a ne u velikim idejama. To ilustruju i njihove predstave prikazane u Avinjonu, Paperlapap (na nemačkom Bla, bla, bla) i Gnezdo i šta s njim, po istoimenom romanu francuskog pisca. U obe predstave se velika istorija svodi na ljudsku dimenziju, na njenu tragikomičnu stranu. Paperlapap, koji je specijalno osmišljen za Papsku palatu, zapravo i nije predstava u pravom smislu reči, već spoj teksta, koncerta i instalacije koja se oslanja na ambijent ovog istorijskog mesta, koje je Martalera inspirisalo za antiklerikalni pogled na istoriju papa. Za jedan deo publike eksperiment je bio suviše dugačak, pa su napustili salu. Takva je avinjonska publika: u stanju je da provede jedanaest sati pogleda prikovanog za pozornicu, kao što je to bio slučaj prošle godine u maratonskom izvođenju komada libanskog reditelja Važdija Muavada, ili da bez razmišljanja napusti predstavu ukoliko joj se ne svidi. U političkoj satiri “Gnezdo i šta s njim” dvor je smešten u planinsku kolibu, a kralj je sveden na grotesknu figuru koja vlast doživljava kao teret, okružen dvoranima koji vreme provode u skijanju i orgijama. Mnogo veći utisak na publiku je, međutim, ostavio njegov drugi komad prikazan u Avinjonu, “Mađioničar u leto”, u kome do punog izraza dolazi lirski karakter njegovog teksta. U jednosatnom monologu o umetnosti, patnji i ljubavi, njegov omiljeni glumac Loran Poatreno maestralno dočarava lik iz romana, neku vrstu piščevog alter ega, uz izuzetne vizuelne efekte i muzičku podlogu. Prisustvo francuskog pisca je doprinelo da se veća pažnja posveti pozorišnim adaptacijama književnog dela, pa su tako na scenama oživeli Muzilov “Čovek bez osobina”, Brehtov “Baal”, Joneskovo “Ludilo udvoje” i Kafkin “Proces”. Dok su prve dve postavke naišle na podeljene ocene, oduševljeno je pozdravljena interpretacija dva sjajna glumca, Valeri Drevil i Didijea Galasa u Joneskovom komadu iz 1962. godine, jednom od najboljih tekstova ikada napisanih o gubitku iluzija u ljubavnom paru. Originalna postavka “Procesa”, za koju je zaslužan nemački reditelj Andreas Krigenburg, bila je jedan od vrhunaca festivala, sa zadivljujućom scenografijom u vidu ogromnog oka u čijoj zenici je smeštena scena i Jozefom K. poput Bastera Kitona u nekoj vrsti burleske u kojoj je u prvi plan istaknuta komična i ironična strana Kafkinog romana. Značajan broj predstava se bavi lavirintima moći i mestom pojedinca u sistemu i njegovom odnosu prema istoriji, od Šekspirovog “Ričarda II”, čija postavka u Papskoj palati je razočarala, preko Brehta do savremenog nemačkog pisca i reditelja Falka Rištera, jedne od glavnih zvezda festivala na kome je prvi put učestvovao. Dve godine nakon velikog uspeha predstave “Sistem”, koju je francuski reditelj Stanislas Norde postavio u Avinjonu kao kolaž njegovih dela, Rišter je predstavio dva nova komada, “My secret garden”, čiji je koautor Norde i “Trust”, u kojima dolazi do izraza izuzetna snaga njegovih tekstova, humor i efikasnost sa kojom secira savremeno društvo i sunovrat vrednosti zasnovanih na liberalnom kapitalizmu i produktivnosti. Daleko od ove estetike dokumentarnog pozorišta je intimni svet Jozefa Nađa, koji se vratio na festival sa malom scenskom formom velike poetske snage “Vrane”, četiri godine nakon što je sa španskim umetnikom Mikelom Barselom učestvovao u performansu “Paso doble” koji je ostavio dubok utisak na publiku i kritičare. Nađ dočarava zloslutni svet ove ptice virtuoznim pokretima, u kojima se prepoznaju uticaji Marsela Marsoa, i likovnim izrazom, pretvarajući svoje telo u četkicu za slikanje. Koreografije su ove godine bile prisutne na glavnom programu bar koliko i dela rediteljskog pozorišta, pa je ovaj put izbegnuta polemika ima li previše teksta i nedovoljno koreografskih predstava koja je bila prisutna ranijih godina. Od radikalnih izvođenja Anhelike Lidel u kojima se ova španska umetnica, koja se prvi put predstavila u Avinjonu, samopovređuje na sceni, povezujući ličnu patnju sa patnjama ovog sveta, preko An Terez de Kersmaker, naslednice Bauša i Kaningama, koja stavlja muziku u središte svojih koreografija, do Anuk van Dajk i njene jedinstvene “kontratehnike”, vešto uklopljene u predstavu “Trust”, i Faustina Linjekula, koreografa iz Kongoa, koji takođe povezuje igru glumaca i koreografiju, publici su predstavljene savremene tendencije u umetnosti pokreta u kojima se često prepoznaje odjek političkih i socijalnih preokupacija kojima se bave dramski pisci.