Svetska, a naša

Katedra za opštu književnost i teoriju književnosti Filološkog fakulteta u Beogradu ove školske godine proslavlja dva značajna jubileja – 130 godina od osnivanja i 50 godina od obnavljanja. Za razliku od nekih drugih kultura, pa i onih “velikih”, akademsko proučavanje opšte ili “svetske” književnosti kod nas ima veoma dugu i plodnu tradiciju. Kod nas se nastava svetske književnosti izvodi još od 1852. godine, kada je Matija Ban, u nameri da svojim slušaocima omogući da se kritički, sa stanovišta slovenskog književnog nasleđa upoznaju s francuskom literaturom, na beogradskoj Velikoj školi održao predavanje o “francusko-slavjanskoj prispodobljenoj književnosti”.

Dodavši istoriji opšte književnosti proučavanje estetike i filologije, zamisao Matije Bana nastavili su da sprovode Aleksa Vukomanović i Đura Daničić, ali se opšta književnost ipak studirala samo kao pomoćni predmet sve do 13. jula 1873. godine, kada je kneževskim ukazom za “suplenta Velike škole a za Katedru opšte istorije literature s naročitim pogledom na literaturu Slovena i Srba” postavljen Svetomir Nikolajević. Tog datuma zvanično je konstituisana Katedra za opštu književnost, a Beogradski univerzitet, i srpska nauka i kultura uopšte, dobili su ovu vrstu studija pre Sorbone, Strazbura ili Ženevskog univerziteta.

Posle Svetomira Nikolajevića među nastavnicima na Katedri za opštu istoriju literature bila su neka on najvećih imena naše nauke o književnosti: Bogdan Popović koji je, stavljajući poseban naglasak na potrebu teorijskog izučavanja književnosti, započeo sasvim novu pedagošku praksu, zatim Jovan Skerlić i Milan Bogdanović. Krajem dvadesetih godina prošlog veka Katedra za opštu književnost je odigrala ulogu matice u stvaranju više katedara za strane jezike i književnosti, koje su se od nje odvajale i osamostaljivale. U tom procesu Katedra je za sledećih četvrt veka prestala da samostalno postoji.

Obnavlja je 1954. godine Vojislav Đurić, najpre na Filozofskom, a potom na Filološkom fakultetu Beogradskog univerziteta, pod nazivom Katedra za svetsku književnost. Profesor Đurić određuje fizionomiju plana i programa nove grupe pridajući poseban značaj, kao i njegov prethodnik Bogdan Popović, nastavi teorije književnosti. Uz poetiku, estetiku, istoriju umetnosti i filozofije, na obnovljenoj Katedri glavni predmet studija bila je, i još uvek jeste, istorija svetske literature, od Epa o Gilgamešu i Biblije, do Borhesa i Nabokova. Prvi diplomac obnovljene Katedre bio je Danilo Kiš, a u poslednjih pedeset godina na njoj su nastavu držali, između ostalih, Raško Dimitrijević, Milan V. Dimić, Radoslav Josimović, Dragan Nedeljković, Ivana Bogdanović, Vladeta Košutić, Pero Mužijević, Zoran Gavrilović, Nikola Milošević, Ivo Tartalja, Svetozar Petrović, Leon Kojen, Qubiša Jeremić.

U svom dugom veku Katedra je uspešno prebrodila različite krize, od kojih je jedna od najtežih bila ona iz 1998-1999. godine, kada je od socijalističko-radikalske vlasti nametnuti dekan Radmilo Marojević, pod zaštitom Miloševićevog Zakona o Univerzitetu i pod izgovorom reorganizacije Filološkog fakulteta, Katedru rasformirao, jedan deo nastavnika i saradnika otpustio, a ostale suspendovao i uputio na “naučni rad”. Sada, kada je vreme u kojem su nastavnici i saradnici ove Katedre, samo zato što govore strane jezike i bave se izučavanjem stranih literatura, optuživani da više vole tuđe od svojega i da su zagovornici tuđih načina mišljena, nadamo se, zauvek za nama, Katedra za opštu književnost i teoriju književnosti može da se posveti pitanjima struke i nauke.

U tom duhu, a u okviru obeležavanja dvostrukog jubileja, na Filološkom fakultetu u Beogradu prošle nedelje je održan trodnevni međunarodni naučni skup “Proučavanje opšte književnosti danas”. Uz domaće najviđenije komparatiste, na skupu su učestvovali i naučnici iz Engleske, Francuske, SAD, Izraela, Španije, Švajcarske, Irske, čime se pružila nesvakidašnja prilika da se iz prve ruke upoznamo sa stanjem u akademskom proučavanju opšte književnosti na različitim stranama sveta i da, samim tim, jasnije sagledamo sopstveno mesto u ovoj oblasti. Iz njihovih referata kao najsnažniji nametnuo nam se sledeći utisak: proučavanje opšte književnosti kakvo se praktikuje u Beogradu, u svetu gotovo više nigde ne postoji. Stare katedre za opštu književnost gase se ili se transformišu u studije kulture i istorije civilizacije. Literatura se sve manje izučava kao literatura, kao samostalan predmet, kao umetnost koja poseduje svoje sopstvene i specifične izražajne mogućnosti, a sve više u okviru kurseva iz istorije, teorije filma, filozofije, psihologije i sociologije.

Po tradicionalnom, humanističkom pristupu književnosti, koji podrazumeva paralelno proučavanje istorije i teorije literature, beogradska Katedra za opštu književnost i teoriju književnosti danas je jedinstvena u svetu. U tome ne treba videti znak zaostajanja za svetom; oslanjanje na tradicionalne vrednosti, uz neprekidno reformisanje i osavremenjivanje ove vrste studija, može se shvatiti samo kao prednost domaće nauke o književnosti. Potraje li ovakvo stanje u svetskoj komparatistici, Beograd će uskoro postati jedino mesto na kugli zemaljskoj na kojem se Biblija, Homer, Dante i Prust izučavaju uporedno, kao deo opšteg književnog nasleđa, a Katedra za opštu književnost i teoriju književnosti dobiće potvrdu jednog od najstarijih srpskih “brendova”.