Prenje i poračunarenje

Koleginica Snježana Kordić poslala mi je separat svog članka objavljenog u zagrebačkom časopisu “Književna republika” povodom knjige Stjepana Babića “Hrvatska jezikoslovna prenja”. Za one koji ne poznaju prilike u susedstvu treba reći da je Babić jedan od tri veterana hrvatske lingvistike (uz R. Katičića i D. Brozovića), urednik časopisa “Jezik” i autor bezbrojnih knjiga i studija o jeziku. Što se Snježane Kordić tiče, ona već deset godina predaje slavistiku na nemačkim univerzitetima, na šta je bila takoreći primorana, jer joj u Zagrebu nije bilo opstanka zbog njenih “nedomoljubnih” gledišta.

Ni o knjizi ni o članku ne mogu da govorim na ovom malom prostoru, mada je teško odoleti iskušenju da citiram izraze koje Babić koristi za svoje neistomišljenike. Naziva ih “podrepaši”, “busijaši”, “floskulaši”, “prišipetlje”, “sološpileri”, kaže za njih da “petljaju”, “kokodaču”, “telale”, “papigiraju”, “mudroslove”, “prave se ludi”, da pišu “papazjanije”, “koještarije”, “velike paškvile”, “bezočne laži”, “pisotine”, “stupidarije”, dodaje ocene kao “bezvezno prigovara”, “mota po vlastitim zavrzlamama”, “govori o onom što uopće ne razumije”, “on se nastavlja i dalje petljati u svojim kučinama”, “tako piše čovjek koji od sebe i od svojih čitatelja pravi budalu”, “našlo se pile koje uči koku kako se jaja nose”... Očigledno, čitanjem ove knjige može se znatno obogatiti rečnik.

Glavni razlog što knjigu pominjem jeste njen naslov. Evo šta o tome piše Snježana Kordić:

“Većina čitatelja će vidjevši naslov Hrvatska jezikoslovna prenja zapeti na posljednjoj riječi u njemu. Šta ta riječ znači?... Zadnjih desetak godina namjerno se širi uvjerenje kako je hrvatskija ona riječ koju zna što manji broj Hrvata, a najhrvatskija je ona koju nitko ne koristi... Riječ iz naslova prenja upotrebljavala se u srednjem vijeku, što i sam Babić kaže. To je za Babića dovoljan razlog da je koristi u čitavoj knjizi, iako je njegova knjiga, da podsjetimo, objavljena ne u srednjem vijeku, nego u 21. stoljeću... Svjestan toga da mnogi hrvatski govornici neće znati značenje riječi prenje, autor je u predgovoru i sam naveo da znači polemike...”

To je to, dakle. Babić ne polemiše i ne polemizira, on se pre, i celog života se preo (još malo pa ispade da je preo, kao mačak). A kako ćemo čisto hrvatski da kažemo polemičar, i polemičan, odnosno polemički? U tome je prednost pozajmljenica iz grčkog i latinskog - što obično dolaze praćene čitavom porodicom reči, dok je iz domaćeg izraza mnogo teže napraviti izvedenice. Vi možete umesto kompjuter i kompjuterski da kažete računar i računarski, ali teško da biste kompjuterizaciju nazvali “poračunarenje”.

Naravno, ima i tuđica upotrebljenih bez stvarnog razloga. Izgleda da su tome posebno skloni sportski novinari. Oni su još poodavno sudiju prekrstili u arbitra, a sada, kako mi piše Vesna Lazić iz Evropskog rukometnog saveza, ušlo je u modu da umesto svetsko prvenstvo kažu “planetarni šampionat”. “Uzmite bilo koji članak o rukometu, vaterpolu, košarci, odbojci - dakle, sportovima s loptom koji nama dobro idu - i naići ćete na planetarne formulacije! Svuda smo mi planetarni šampioni: to je prava zaraza, koja se još jedino može meriti sa širenjem SARS-a ili AIDS-a...”

U međuvremenu, i košarkaši i odbojkaši loše su prošli na evropskim prvenstvima. Možda će to ohladiti novinare, pa će s planetarnih opet sići na - svetske razmere.

Kad je reč o anglicizmima, tu argument lakog građenja izvedenica ne važi, a mnogi od njih se upotrebljavaju samo iz pomodarstva, ili zbog lenjosti prevodilaca. Takvi su primeri koje mi šalje prof. Dimitrije Buntić iz Kruševca: “na poslednjem draftu kao drugi pik izabran je...” (opet sportski novinari), “bird vočing” (u naslovu članka, bez objašnjenja šta taj izraz znači), “rafting na Pivi” (splavarenje više nije u modi, pardon, u trendu), “preispitivanje fikšn i fekšn elemenata”, “Orleans” (francuski grad Orlean ukršten s američkim NJu Orleansom), “Čarls Bojer” (u tekstu nekog prevodioca koji nikad nije čuo za glumca Šarla Boajea), pa i pazl, fidbek i monitoring: ova tri iz usta ministra prosvete, koji, po rečima prof. Buntića, “elaborira kurikulume za edukaciju nedužne dece”.