Sadašnjost bez iluzija

Filmski festival u Berlinu proslavio je ove godine 70. rođendan. Ne samo što je zakoračio u novu deceniju, već je i započeo epohu sa novim čelnicima, programima, manjim brojem filmova i zvučnih imena, sa manje glamura i atrakcija na Trgu Marlene Ditrih prekrivenom crvenim tepihom, a sa više umetnosti i otkrića. Iako se očekivala svetlija budućnost u svim festivalskim segmentima, jubilarnim festivalom preovladavali su mračniji tonovi, pre svega zbog selekcije. Kako je rekao novi umetnički direktor koga su Nemci „uvezli“ iz Italije, Karl Šatrijan – „izabrani filmovi prikazuju sadašnjost bez iluzija“. Uz to, manje zvučnih autorskih imena, skandal oko otkrivanja nacističke prošlosti prvog direktora Berlinala Alfreda Bauera i ukidanje istoimene festivalske nagrade za inovativnost, strah od virusa korona, svečano otvaranje u senci masakra u nemačkom gradu Hanau – sve to je doprinelo da rođendanska atmosfera ne bude blistava. Fascinacija istorijskim ličnostima, ljubavni odnosi u fokusu, zalaženje u mračnu stranu ljudskog bića, različitost i istrajnost u naklonosti Berlinala prema političkom filmu – u najkraćem činilo je okosnicu takmičarskog programa u koji je pozvano 18 filmova poznatih reditelja i novih imena iz zapadne i istočne Evrope, Sjedinjenih Država, Latinske i Centralne Amerike, Irana, jugoistočne Azije. NJihov kvalitet vrednovao je žiri koji se, kako je rekao predsedavajući ser DŽeremi Ajrons, potrudio da „ocenjivanju filmova pristupi otvorenog uma“. I pristupili su. Iranski film prikazan poslednjeg festivalskog dana Nema tu zla pobednik je 70. Berlinala! Potpisuje ga reditelj Muhamed Rasulof, kome su iranske vlasti oduzele pasoš zbog njegovog prethodnog filma prikazanog pre tri godine u Kanu Čovek od integriteta u kome je „širio propagandu protiv Islamske Republike“. I dok reditelj iščekuje presude, bez mogućnosti da otputuje iz Irana, nagradu Zlatni medved primila je njegova ćerka, koja živi u Hamburgu. I nije to prvi put da na Berlinskom festivalu pobeđuje film sineaste koji je u „kućnom pritvoru“ u Iranu. Na 65. Berlinalu trijumfovao je Taksi, takođe bez prisustva autora DŽafara Panahija. Ovogodišnji pobednik Nema tu zla, kroz četiri priče tretira slobodu pojedinca i problem „smrtne kazne“, oštro kritikujući iranski autoritarni režim. Dominacija žena u takmičarskoj konkurenciji istaknuta je dodelom Velike nagrade žirija, Srebrnog medveda, rediteljki Elizi Hitman za film Nikada retko, često uvek o tinejdžerki koja bez znanja roditelja želi da abortira. Zbog istorije grada podeljenog Hladnim ratom i zajednica različitih dijaspora, čini se da je Berlin od svih prestižnih festivala najotvoreniji za filmove iz istočne Evrope. Zato je i jedini veliki svetski festival na kome su dobro pozicionirani filmovi iz Srbije. Srpskom reditelju Srdanu Goluboviću Berlin se dogodio treći put, što je svojevrstan uspeh i za jednog autora i za srpsku kinematografiju. Dugim gromkim aplauzom u prepunoj dvorani Zoo palasta, berlinska publika koja voli i dobro poznaje Golubovićev opus, dočekala je Oca - odiseju jednog roditelja u lancu birokratije, dramu o malom čoveku koji se bori za svoja prava i ljudsko dostojanstvo. Ovaj film je po meri Berlinala, socijalno angažovan, sa gotovo dokumentarističkom estetikom i otvara novo, hrabrije i beskompromisnije, poglavlje u rediteljskom pristupu Srdana Golubovića. Prisustvom na jubilarnom 70. Berlinalu možemo da budemo zadovoljni i zbog koprodukcionih projekata podržanih od strane Filmskog centra Srbije. Film Malmkrog s potpisom osnivača rumunskog novog talasa, reditelja Kristija Pujua, dobio je nagradu za najbolju režiju u novoosnovanom programu „Susreti“ koji promoviše dela nezavisnih inovativnih stvaralaca sa različitim narativima i dokumentarnim formama. Iako 70. Berlinski festival nije bio koncentrisan na holivudske zvezde, svojim sjajem i likom koji je otelotvorio u Minamati, filmu snimanom u Srbiji, DŽoni Dep je privukao najveću pažnju svetskih medija i bio najveća zvezda festivala. U ulozi beskompromisnog Vilijema Judžina Smita, američkog ratnog fotografa koji je u Japanu početkom 70-ih godina prošlog veka zabeležio opasno trovanje stanovnika Minamate živom, od strane moćne japanske korporacije, još jednom je iznenadio fantastičnom glumačkom transformacijom. Režiran kao triler-drama o tihoj ljudskoj patnji i opasnom Minamata sindromu, u stilu nezavisnih američkih filmova sedamdesetih, vizuelno impresivan, sa kadrovima u kojima Beograd ima jednu od glavnih uloga, Minamata je društveno i politički angažovan film. Reditelj Endru Levitas insistirao je na borbi sa unutrašnjim demonima glavnog junaka i sa pošastima čiji su glavni izvor oni koji imaju moć. Holivudska legenda Sigorni Viver, čiju je karijeru obeležila uloga oficirke Ripli u remek-delu Ridlija Skota Osmi putnik, na 70. Berlinskom festivalu predstavila se u drugačijem svetlu. Uvek harizmatična i moćna u kadru, ona je u ulozi autoritativne, uticajne agentkinje u romantizovanom svetu slavnog američkog pisca početkom devedesetih godina prošlog veka. Filmu Moja godina sa Selindžerom, s potpisom kanađanina Filipa Falardoa, pripala je čast da otvori jubilarno festivalsko izdanje. Ekranizacija autobiografskog bestselera DŽoane Smit Rakof donekle stilski inspirisana Doručkom kod Tifanija, nostalgično nas uvodi u raskošnu njujoršku izdavačko-literarnu scenu. „Istorija Berlinala je istorija svesti o razlikama koje postoje ne samo u filmskoj industriji nego i u životu. Kada sedimo u bioskopu, svi smo publika. Nema klasne, jezičke, verske razlike. Bioskop nas zbližava i omogućava ljudima da sanjaju, a snovi su veoma važni, pogotovo kada život postane težak...“ I možda ove reči novog „prvog čoveka“ Karla Šatrijana, najbolje opisuju novo doba za Berlinale.